Staropolska rodzina

Sokolnik Jana Kazimierza z rodziną.

Mal. D. Schultz (1664).

Źródło:

Staropolska rodzina według Władysława Łozińskiego

"Przeważna część tych obowiązków, które spełniać winny państwo, władze, ustawy, spadała na rodzinę,. Najsurowszy nawet sędzia przyszłości przyznać musi, że rodzina polska spełniała przez wieki ten wielki obowiązek, że była najsilniejszym fundamentem obywatelskim i narodowym i że w najgorszych czasach być nim nie przestała. Kiedy wszystko poszło w gruzy, na niej budowało się nowe życie, przechowała w sobie wiernie wszystko co było warunkiem i rękojmią odrodzenia.

W przeszłości, która nas tu zajmuje, spełniała misję wyrównania, godziła sprzeczności publicznych i prywatnych interesów; była bodzcem i hamulcem zarazem; bodzcem swoją tradycją i ambicją, hamulcem swoją poczciwością i karnością. Można powiedzieć, że topniał w niej i miarkował się porywczy temperament narodowy, poskramiał się wybujały aż do niesforności niezawisły indywidualizm szlacheckiego charakteru. Etyczna siła rodzina była jedynym ratunkiem spraw publicznych; rodzina była też najwyższą, a może nawet jedyną rozstrzygającą instancją opinii w społeczeństwie, którego klątwą była bezkarność i pobłażliwość publiczna. Bardziej niż na wyroku trybunalskim, bardziej niż na sejmikach i na sejmie, na zjazdach i na wyborach, gruntowało się zdanie o ludziach na opinii rodzinnej - nawet banita i infamis długo mógł wyzywać bezbronne społeczeństwo i żartować z wyroków publicznych, ale próg poczciwego domu wytykał kres jego zuchwalstwu, a związek z szanowaną rodziną stawał się dlań niemożliwy. Człowiek wątpliwego charakteru łatwiej mógł odgrywać rolę w publicznym życiu, aniżeli znalezć poczesne miejsce u czyjegoś rodzinnego ogniska, łatwiej mu było zostać urzędnikiem powiatowym, posłem lub deputatem na trybunał, aniżeli spowinowacić się z zacną rodziną, otrzymać rękę córki z dobrego domu, ożenić w nim syna".

("Życie polskie w dawnych wiekach", Władysław Łoziński)