Jan Łaski

Portret Jana Łaskiego. Rys. J. Matejko.

"Album Jana Matejki", 1876.

Źródło

Jan Łaski herbu Korab (ur. 1456 w Łasku, zm. 19 maja 1531 w Kaliszu) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1510–1531, kanclerz wielki koronny od 1503, sekretarz królewski od 1501, kantor poznańskiej kapituły katedralnej w 1484 roku, kantor gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1487 roku, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1491 roku, kanclerz gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1493 roku, dziekan włocławskiej kapituły katedralnej, posiadał 2 kanonie w krakowskiej kapitule katedralnej, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w 1507 roku, prepozyt poznańskiej kapituły katedralnej, prepozyt skalbmierskiej kapituły kolegiackiej, prepozyt łęczyckiej kapituły kolegiackiej w 1506 roku, prepozyt średzkiej kapituły kolegiackiej w 1509 roku, działacz ruchu egzekucyjnego i kodyfikator prawa zawartego w tzw. Statucie Łaskiego.

W 1510 roku brał udział w rokowaniach w Kamieńcu Podolskim, zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego z przedstawicielami hospodara mołdawskiego Bogdana III. W 1521 stanął na czele ruchu szlachty, zmierzającego do egzekucji praw i przestrzegania incompatibilitas. W 1524 zawarł w imieniu Polski przymierze z Danią, Meklemburgią i książętami pomorskimi, zwrócone przeciw Brandenburgii i zakonowi krzyżackiemu. Był zwolennikiem bezpośredniej aneksji Prus zakonnych. Był sygnatariuszem aktu traktatu krakowskiego w 1525 roku. 20 lutego 1530 w katedrze wawelskiej ukoronował vivente rege młodego Zygmunta II Augusta na króla Polski.

W swojej metropolii odbył dziesięć synodów prowincjonalnych w Piotrkowie i Łęczycy. W 1518 jeździł do Wilna dla starań o kanonizację królewicza Kazimierza. Uzyskał potwierdzenie swojego zwierzchnictwa nad diecezją wrocławską (1521) i lubuską (1524). Twardo zwalczał luteranizm, zalecając stosowanie sankcji karnych, grożąc odstępcom klątwą i utratą dóbr, wprowadził cenzurę książek i przywrócił inkwizycję. Walczył też z prawosławiem, napisał traktat De Ruthenorum nationibus eorumque erroribus (O narodach Rusińskich tudzież ich błędach).
Na swoim dworze zgromadził wielu uczonych i artystów, choć sam nie miał wyższego wykształcenia. Korespondował z Erazmem z Rotterdamu. Próbował zreformować szkolnictwo i Akademię Krakowską. W Rzymie miał własny dom, w którym mieszkało wielu wysyłanych przez niego za własne pieniądze polskich stypendystów. Był największym mecenasem sztuki pośród prymasów XVI w.

Strona na Wikipedii

Artykuł Romana Kaweckiego

Statut Łaskiego, Statuty Łaskiego (łac. Commune Incliti Poloniae regni privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque, „Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety”) – dokument będący spisem wszystkich statutów, przywilejów szlacheckich, konstytucji sejmowych, prawo miejskie magdeburskie, przywilej dla Żydów z 1264 roku oraz traktaty międzynarodowe (w tym unie litewsko-polskie bez unii mielnickiej) obowiązujących w Królestwie Polskim, opracowany przez kanclerza wielkiego koronnego prymasa Jana Łaskiego na zlecenie króla i sejmu, którzy swą decyzję wyrazili i uchwalili w Radomiu 30 maja 1505 roku. Odtąd można było odwoływać się do sejmu z żądaniem przywrócenia praworządności lub też uzupełnienia praw o nowe, potrzebne zmiany, stanowione w wyniku konsensusu trzech stanów sejmujących (uczestniczących w życiu politycznym): króla, senatu i posłów szlacheckich – czyli z izbą poselską, pochodzącą z wyborów reprezentacją obywateli całego kraju. Statut Łaskiego rozpoczynał się od tekstu Bogurodzicy. Drugi artykuł konstytucji wieczystych stwierdzał, że każda ustawa wchodzi w życie dopiero od momentu jej opublikowania

Strona Kodeksu na Wikipedii

Jan Łaski przekazuje Statut królowi Aleksandrowi.

Źródło

Król z Senatem. Przed królem z lewej Jan Łaski (w czarnym stroju) wręczający monarsze Statuty. Miniatura z wydania Statutów przez drukarnię Jana Hallera w 1506 r. 

Źródło