Konfederacja Warszawska

Sytuacja wyznaniowa Rzeczypospolitej w 1573 r.

Źródło

Konfederacja warszawska – określenie uchwały podjętej 28 stycznia 1573 roku na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, zawierającej postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze, zapewniała innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa jednocześnie zabraniając władzom świeckim wspierania kleru w prześladowaniach religijnych. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej. W 2003 tekst konfederacji warszawskiej został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata. 

Akt Konfederacji Warszawskiej w sprawach religijnych postanawiał i gwarantował:

- bezwarunkowy i wieczysty pokój między "rozróżnionymi w wierze" (dissidentes in religione) 

- niewszczynanie pod żadnym pozorem walk pod pretekstem religii

- szlachcie prawo do narzucania własnego wyznania swoim poddanym.

Choć konfederacja ograniczała wolność wyznania jedynie do szlachty, w praktyce otrzymali ją również mieszczanie miast królewskich. Uprawomocnienie zasad tolerancji było dużym osiągnięciem. Artykuły konfederacji wciągnięto do statutów, które miał zaprzysiąc każdy nowo obrany król („artykuły henrykowskie”). Mimo pewnej ogólnikowości Konfederacja Warszawska dała prawne podstawy dla protestantyzmu polskiego i była pierwszym w Europie aktem szerokiej tolerancji.

W opracowaniu tekstu brali udział biskupi katoliccy, w tym także Karnkowski i prymas Uchański, episkopat odmówił zatwierdzenia konfederacji, jednocześnie zobowiązując się do przestrzegania i bronienia pokoju powszechnego w kraju.

"A iż w Rzeczypospolitej naszej jest dissidium (niezgoda) niemała w sprawie religii chrześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny miedzy ludźmi sedycje (rozruchy) jakie szkodliwe nie wszczęły, które po innych królestwach jaśnie widzimy, obiecujemy to sobie spolnie za nas i potomków naszych na wieczne czasy pod rygorem przysięgi, pod wiarą, poczciwością i sumieniem naszym, iż którzy jesteśmy dissidentes de religione (różni w wierze), pokój miedzy sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościelech krwie nie przelewać ani się penować (karać) konfiskatą dóbr, poczciwością, carceribus et exilio (więzieniami i wygnaniem) i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progressu żadnym sposobem nie pomagać. I owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał, z tej przyczyny zastawiać się o to wszyscy będziem, choćby też za pretekstem dekretu albo za postępkiem jakim sądowym kto to czynić chciał". 

(fragment Aktu Konfederacji Warszawskiej, 1573 r)

Strona na Wikipedii

Akt Konfederacji Warszawskiej

Artykuł w MHP

Audycja Polskiego Radia